بررسی نظام فنی و حرفه ای از آغاز تا کنون در ایران عوامل جذب دانش آموزان به این رشته تحصیلی نقش و اهمیت این نظام در توسعه اقتصاد کشور
هیچ ملتی نمی تواند اثر تکنولوژی را در جهان امروز انکار کند. در حقیقت، پیشرفت های پر شتاب در همه رشته های فنی و صنعتی در دهه های اخیر، خطوط اساسی تمدن کنونی را تعیین کرده است. اگر قرار باشد که ازتکنولوژی به درستی و در جهت رفاه انسان، نه انهدام او، حداکثر بهره را ببریم، لازم است پا به پای این دگرگونیها، در آموزش فنی و حرفه ای نیز به پیشرفتهایی دست یابیم. خوار شمردن آموزش فنی و حرفه ای به بهانه اینکه ماهیتی فرو مایه دارد، در واقع ستیز با واقعیتهای زندگی نوین و روی گرداندن از مجالهایی است که برای بهتر کردن این زندگی پیش می آید. توصیه یونسکو درباره آموزش فنی و حرفه ای این است که: آموزش فنی وحرفه ای باید بخش مکمل نظام آموزشی همه جانبه باشد، و به این سبب باید به محتوای فرهنگی آن توجه کافی بشود (تالیف یونسکو، ۱۹۷۳).
آموزش فنی و حرفه ای باید از تربیت افراد برای شغل ویژه که با فراهم کردن مهارتها و دانش لازم برای افراد انجام می دهد پا فراتر بگذارد و همراه با آموزش عمومی، شخصیت و منش افراد را نیز پرورش دهد و توانایی درک، داوری، اظهار وجود و سازگاری با محیط های گوناگون را در آنان تقویت کند. برای رسیدن به چنین هدفی، محتوای فرهنگی آموزش فنی وحرفه ای باید در سطحی باشد که تخصصی شدن گریز ناپذیر درآموزش فنی و حرفه ای، راه علاقه های گسترش را سد نکند.
با توجه به جنبه های عملی تر، آموزش فنی وحرفه ای، در جنبه های علمی تر خود، از سالهای تحصیلی مدارس فراتر می رود و وارد عرصه صنعت می شود. از این رو، با در نظر داشتن مهارتها وفنون، ممکن است مدارس پایه های اساسی لازم را در اختیار بگذارند، اما این صنعت است که باید کارکنان جدید خود را در زمینه های خاصی که در زندگی کاری از آنان انتظار می رود، آموزش دهد و پیوسته دانش آنها رامطابق با پیشرفتهای زمان ارتقا دهد.
"شاید بنیادی تر ین مانع در راه گسترش آموزش فنی در برخی از کشورهای در حال رشد، همان گونه که در بسیاری از کشورهای پیشرفته نیز چنین است، وجود نگرش منفی بسیاری از افراد نسبت به این آموزش است. کار دستی و فنی از قدیم به مثابه کاری خوار و پست و فقط درخور افراد بی سواد در نظر گرفته شده است. در نتیجه، در بسیاری از کشورها وضعی موجود است که در اثر آن درصد بزرگی از کسانی که دوره دبیرستان را به پایان می برند یا حتی فارغ التحصیل دانشگا هها هستند، صرفا به این دلیل که شغلهای اداری کافی برای آنان وجود ندارد، بیکار می مانند. روشن است که نمی توان نگرشها را یک شبه دگرگون کرد، اما با آموزش فنی، به عنوان عنصرمکمل نظام آموزشی و با آگاه سازی مردم نسبت به امکاناتی که آموزش فنی و حرفه ای در اختیار افراد قرار می دهد، تغییر نگرشها خیلی سریع انجام خواهد گرفت"( یونسکو، ۱۹۷۳).
● آموزش های فنی وحرفه ای در ایران
آموزشهای رسمی و فنی و حرفه ای در ایران با ایجاد دارالفنون آغاز شد. در این مدرسه که در سال ۱۲۳۸(ه.ق) به منظور تربیت نیروی انسانی لازم در زمینه های اداری، علمی، فنی و پزشکی تاسیس شد شاگردان هم درسهای نظری داشتند و هم درسهای عملی. در زمینه آموزش صنعت در سال ۱۲۸۶(ه.ق) اولین هنرستان فنی با نام مدرسه ایران وکمال شروع به کار کرد و در سال ۱۳۰۳ به هنرستان صنعتی تبدیل شد. در زمینه کشاورزی در سال ۱۲۹۷(ه.ق) دبستان برزگر شروع به کار کرد که پس از انحلال بجای آن مدرسه فلاحت در تهران تاسیس شد. در زمینه آموزش خدمات در سال ۱۲۹۸ (ه.ق) مدرسه صنایع مستظرفه تهران به ریاست کمال الملک در رشته های هنری تاسیس شد. در سال ۱۳۴۹ با تصویب قانون کار آموزی، آموزش در صنعت به صندوق کارآموزی واگذار شد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی به لحاظ اهمیت یافتن استقلال و خودکفایی کشور و سامان بخشیدن به آموزشهای فنی و حرفه ای مورد توجه خاص قرار گرفت و به همین منظور شورای عالی هماهنگی آموزش های فنی و حرفه ای کشور برای سازمان بخشیدن به تشکیلات و پوشش دستگاههای متعدد،بعنوان مجری این نوع آموزشها در سال ۱۳۵۹ تشکیل شد.
● نقش اجتماعی-فرهنگی شاخه تحصیلی فنی و حرفه ای
بعد دیگر اهمیت آموزش های فنی و حرفه ای در نقش فرهنگی و اجتماعی آن است که یکی از نمودهای نابرابریهای اجتماعی، محرومیت از تحصیل به علل گوناگون است. بر خورداری توده های وسیعی از مردم از آموزش های فنی و حرفه ای باعث می شودکه فاصله قشرهای اجتماعی تا حدودی کمتر شود. توان کاری افراد بالا رود و در نتیجه گروه کثیری از مردم در تولید اجتماعی شرکت کنند. اگر آموزش فنی و حرفه ای در آموزش و پرورش، با کیفیت گسترش یابد و کار یدی و مغزی هر دو در پیوند با هم اهمیت پیدا کنند، ارزشهای نوینی در جامعه پدیدار می گردد. یعنی کار یدی محقر نمی شود و به کار اداری یا صرفا فکری بیش از حد ارج نمی نهد و این ممکن نخواهد شد مگر اینکه اقتصاد وابسته مستقل به صنایع خارجی رفته رفته جای خود را به اقتصاد مستقل و تولیدی بدهد. در این صورت است که با اهمیت پیدا کردن کار مولًد، در مقابل دلالی و وابسطه گری ارزشهای واقعی صنعتگران و صاحبان حرفه های گوناگون نمود پیدا می کند و بسیاری از مفاسد اجتماعی بخصوص ناامیدی های جوانان کم رنگتر شده و جای آن را فعالیتهای مولد اجتماعی می گیرد.
اکنون کوشش بر این است که آموزش و پرورش را از صورت صرفا نظری بیرون آورده و آن را بصورت آموزش توام با کار مبدل سازند. چنین کاری علاوه بر داشتن اهمیت اقتصادی، بی تردید در تعدیل فاصله های میان طبقات و قشرهای اجتماعی می تواند موثر باشد. گسترش آموزش و پرورش و در کنار آن توسعه آموزش فنی و حرفه ای و مشغول داشتن گروه کثیری از دانش آموزان کشور در این شاخه تحصیلی می تواند سرآغاز بازگشت به خود و یافتن هویت فرهنگی خویش گردد. وقتی شمار زیادی از مردم جامعه مشغول کار مفید و مناسب شوند به جامعه و ارزشهای اجتماعی حاکم ارج می نهند.
● عوامل موثر در انتخاب شاخه حرفه و فن توسط دانش آموزان
برای بررسی راههای جذب دانش آموزان مستعد به هنرستانهای فنی و حرفه ای و نیز عواملی که در انتخاب رشته دانش آموزان تاثیر گذارند تحقیقات و پژوهش هایی به عمل آمده است.گودرزی (۱۳۷۵) در پژوهشی بیان می کند که عوامل شخصی و فردی از قبیل علاقه به دروس عملی،کارآگاهی وحرفه و فن،کنجکاوی نسبت به طرز کار وسایل فنی، عامل موثری در گرایش دانش آموزان به رشته های فنی و حرفه ای است. عوامل آموزشگاهی مانند میزان آگاهی ازهزینه های تحصیلی رشته های فنی وحرفه ای، تنوع رشته های فنی و ژحرفه ای، تجهیزات و امکانات کارآگاهی آموزشگاه ها، دوری و نزدیکی محل مراکز آموزشی هنرستانها، وجود مربیان فنی و شایسته است. امید زود دست یافتن به اشتغال ، درآمد و وضعیت اقتصادی خانوادگی از عوامل گرایش دانش آموزان به شاخه کار و دانش است (میر جیمه ۱۳۷۴). عوامل اجتماعی شامل میزان تخصصی بودن مشاغل، موفقیت فارغ التحصیلان در شغل و زندگی، میزان درآمد، جایگاه و ارزش اجتماعی، ادامه تحصیل در مقاطع تحصیلی بالاتر، تاثیر رسانه های گروهی ازجمله تلویزیون، دادن امتیازات شغلی، اولویت استخدام، وام خود اشتغالی، همچنین نیاز جامعه به رشته خاص است.
عوامل پرورشی همچون میزان آگاهی دانش آموزان از میزان فعالیتهای ورزشی، برگزاری کلاسهای فوق برنامه و فعالیتهای مذهبی در هنرستانهای فنی و حرفه ای است. عوامل خانوادگی مانند سطح سواد پدر، جنسیت دانش آموزان، رشته تحصیلی خواهر و برادر، در انتخاب رشته شخص تاثیر بسزائی دارد. عباسی(۱۳۷۸) دلایل عدم تمایل دانش آموزان مستعد به شاخه فنی و حرفه ای را چنین بیان می کند: دانش آموزان مستعد اطلاعات زیادی راجع به رشته های فنی و حرفه ای ندارند. به نظر آنان علاقه مندان به رشته های فنی بدون وارد شدن به هنرستان هم می توانند به اهداف خود برسند. خانواده های دانش آموزان مستعد ترجیح می دهند فرزندانشان در دبیرستان تحصیل کنند. بخاطر داشته باشیم که شرایط موجود در مدرسه، معلمان و مشاوران تا حد زیادی در انگیزه های دانش آموزان برای ادامه تحصیل و انتخاب رشته تحصیلی آنها موثر هستند. دوستان وهمسالان با توجه به نزدیکی خاص به یکدیگر و یا وابستگی های عاطفی شان درانتخاب رشته تاثیر بسزایی بردانش آموز دارند. نظر والدین نیز در انتخاب رشته دانش آموز نقش تعیین کننده ای را دارد.
● نقش و اهمیت آموزش فنی و حرفه ای در توسعه اقتصادی
"بیش از سه دهه، از تدوین نظری سرمایه انسانی می گذرد. در این مدت نقش و اهمیت آموزش های فنی وحرفه ای در توسعه ی اقتصادی نزد کشورهای توسعه یافته و بسیاری از کشورهای در حال توسعه، شناخته شده است؛ به گونه ای که بسیاری از کشورها برای ایجاد تحول در توسعه اقتصادی به عنوان پیش زمینه و اولین گام، اقدام به اصلاح نظام آموزش فنی و حرفه ای خود و سرمایه گذاری در آن نموده اند" (خلاقی، ۱۳۸۵). آموزش های فنی و حرفه ای آموزش هایی هستند که انتظار می رود دانش آموختگان آن در زمان ورود به دنیای کار از سازگاری نسبی در مقایسه با دانش آموختگان رشته های نظری برخوردار باشند. به عبارت دیگر، این دانش آموختگان باید توانایی لازم را برای اشتغال داشته باشند. خلاقی (۱۳۸۵) توسعه اقتصادی را افزایش بهره وری عوامل تولید شامل زمین، کار، سرمایه و فن آوری در سطح ملی و منطقه ای دانسته و این افزایش بهره وری را متکی به نیروی انسانی کار آمد می داند. وی معتقد است که نیروی انسانی در اثر تربیت و آموزش می تواند نگرش، دانش و مهارت لازم را به دست آورد. به همین علت در اغلب کشورهای اروپایی و صنعتی بعد از دهه ۹۰ توسعه صنعتی را در آموزش فنی و حرفه ای دانسته و در بهبود و رشد آن تاکید بسیار دارند. آزاد (۱۳۸۵) در بحث آسیب شناسی نظام فنی و حرفه ای، میزان اثر بخشی عناصر آموزش فنی و حرفه ای و میزان کارآیی عناصر نظام آموزش فنی و حرفه ای را بررسی نموده و برنامه های درسی را به دلیل عدم و یا کمبود نیروی انسانی با صلاحیت، تجهیزات نامناسب، مدیریت فاقد صلاحیت حرفه ای و فضای نا کافی بدون اثر بخشی و کارآیی قلمداد کرده است و متناسب با شرایط اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و ارزشی هر کشور اقدام برای اصلاح وتجدید نظر را در حوزه ی روش ها و اهداف لازم و ضروری دانسته است.
عضو شوید
عضویت سریع
آمار مطالب
آمار بازدید
نظام آموزش فنی و حرفه ای در ایران
